Σημασιολογικός Ιστός: Ένα σύγχρονο εργαλείο για τη Διαχείριση της Γνώσης (Από το Web στο Web4)

Σημασιολογικός Ιστός: Ένα σύγχρονο εργαλείο για τη Διαχείριση της Γνώσης (Από το Web στο Web4)

Αχιλλέας Ευθυμιόπουλος, Med in ICT, Υπ. Διδάκτωρ Παν. Αθηνών
Βαρβάρα Μασούρου, Med in ICT, Υπ. Διδάκτωρ Παν. Αθηνών
 efthimiopoulos@hotmail.com
barmassourou@yahoo.gr

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Το όραμα δημιουργίας ενός Παγκόσμιου Ιστού, που θα χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τη Φυσική Γλώσσα (Natural Language) και θα προσεγγίζει τις έννοιες των λέξεων πλησιέστερα στην ανθρώπινη νοημοσύνη, ενσαρκώνεται στη δημιουργία του Σημασιολογικού Ιστού (Semantic Web). Στο Σημασιολογικό ιστό θα μπορούμε να εκφραζόμαστε χρησιμοποιώντας όρους τους οποίους μπορούν να ερμηνεύσουν και να ανταλλάξουν οι υπολογιστές μας. Έτσι, παρέχεται η δυνατότητα επίλυσης προβλημάτων που θεωρούνται χρονοβόρα, βοηθώντας στη γρήγορη εύρεση πληροφοριών.

Η αναζήτηση πληροφοριών στον Παγκόσμιο Ιστό απαιτεί στην εποχή μας συνθετότερες νοητικές διαδικασίες. Η αξιολόγηση μιας πληροφορίας, η σωστή διαχείρισή της, ώστε να παραχθεί γνώση, και η μετατροπή της σε μεταγνώση ανήκει στις υψηλότερες σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Η επόμενη γενιά του Παγκόσμιου Ιστού θα έχει το φιλοσοφικό σχεδιασμό της καθολικής εφαρμογής. Αυτού του είδους το Μετα-Δίκτυο (Meta-Web ή Web 4) θα συνδέει και θα εξυπηρετεί κάθε σωματική ή δυνητική ανθρώπινη δραστηριότητα και δε θα απαιτείται η χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή.

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Σημασιολογικός Ιστός (Web3), Φυσική Γλώσσα, Καθολικό Δίκτυο (Web4)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ο Παγκόσμιος Ιστός ξεκίνησε ως μια ατέλειωτη βάση δεδομένων, που φαινομενικά εύκολα θα μπορούσε κάποιος να πλοηγηθεί χρησιμοποιώντας τη δυνατότητα των ατέλειωτων υπερσυνδέσμων και εντοπιστών πόρων (URL). Αυτό φάνταζε αρκετό σε εποχές που η αναζήτηση της πληροφορίας χαρακτηριζόταν από τη γραμμικότητα και τη μονοδιάστατη κατηγοριοποίηση της γνώσης σε αυστηρά καθορισμένα επιστημονικά πεδία.

Σήμερα, η κριτική διεπιστημονικότητα είναι πλέον αναγκαία στην παγκοσμιοποιημένη Κοινωνία της Πληροφορίας. Τα περισσότερα νέα επιστημονικά πεδία που αναδύονται προσπαθούν να δώσουν απαντήσεις και λύσεις στα προβλήματα που επέφερε ο κατακερματισμός της ανθρώπινης γνώσης και η επιστημολογική προσέγγιση που βασίζεται στον αναγωγισμό.

Η ανάγκη εξέλιξης του Παγκόσμιου Ιστού πλησιέστερα στην ανθρώπινη νόηση υπαγορεύεται κυρίως από τρεις λόγους. Πρώτα απ’ όλα, από τον καταιγισμό των πληροφοριών που προκύπτει από τις ατέλειωτες υπερσυνδέσεις του Κυβερνοχώρου και τις αχανείς ψηφιακές βιβλιοθήκες. Η Διαχείριση της Γνώσης, ένα νέο διεπιστημονικό πεδίο, εξελίσσεται σε αυτόνομη επιστήμη και προσπαθεί να δώσει λύση στη δυσαναλογία ικανότητας ανθρώπινης νόησης και ποσότητας πληροφορίας. Δεύτερο σημαντικό ζήτημα που επιβάλλει την εξέλιξη του Ιστού σε σημασιολογικές φόρμες είναι η Διεπιστημονικότητα. Η αυτονομία των επιστημών θεωρείται πλέον ξεπερασμένη, αφού τα πεδία τους συχνά επικαλύπτονται και δημιουργούν συνεχώς την ανάγκη γέννησης νέων. Τέλος, η Παγκοσμιοποιημένη Οικονομία, αλλά κυρίως η παγκοσμιοποιημένη κυκλοφορία της πληροφορίας, αναζητά πιο εξελιγμένα δικτυακά εργαλεία σημασιολογικού χαρακτήρα.

Η αναζήτηση πληροφοριών στον Παγκόσμιο Ιστό απαιτεί στην εποχή μας μεγαλύτερες και συνθετότερες νοητικές διαδικασίες (Berners–Lee, 2001). Η αξιολόγηση μιας πληροφορίας, η σωστή διαχείρισή της, ώστε να παραχθεί γνώση, και η μετατροπή της σε μεταγνώση ανήκει στις υψηλότερες σφαίρες της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα του Παγκόσμιου Ιστού είναι η γραμμική «αντίληψη» των μηχανών αναζήτησης. Οι μηχανές αναζήτησης βασίζονται στις λέξεις που περιέχονται στις ιστοσελίδες και δεν έχουν τρόπο να διαχωρίσουν τις πραγματικά σημαντικές λέξεις από αυτές που τυχαία εμφανίζονται στο κείμενο των εγγράφων. Το αποτέλεσμα είναι να περιορίζεται η ακρίβειά τους (low precision) επιστρέφοντας πολλά άσχετα έγγραφα, χωρίς ταυτόχρονα να εντοπίζουν το σύνολο των χρήσιμων (low recal). Επιπλέον, τα έγγραφα στο Παγκόσμιο Ιστό δεν υπόκεινται σε κάποιου είδους εκδοτικό έλεγχο με συνέπεια να υπάρχει πληθώρα άχρηστων ή απλά επικαλυπτόμενων θεματικά εγγράφων. Ταυτόχρονα, η ποιότητα πολλών εγγράφων είναι πολύ χαμηλή ή και αμφιβόλου εγκυρότητας και αξίας, γεγονός που καθιστά επιτακτική την αξιολόγηση πρώτα των εγγράφων πριν την ένταξή τους στα αποτελέσματα μιας αναζήτησης. Ο πυρήνας του προβλήματος εντοπίζεται στο γεγονός ότι η αναζήτηση στον Παγκόσμιο Ιστό ακόμα αντιπροσωπεύεται από την αντιστοίχιση επερωτήσεων (queries) και εγγράφων στο επιφανειακό επίπεδο της γλωσσολογικής ανάλυσης των λέξεων – κλειδιών, ενώ θα έπρεπε να λαμβάνει υπόψη το σημασιολογικό πλαίσιο που περιβάλλει και δίνει ξεχωριστό νόημα σε κάθε ερώτηση. Η πολυσημία (μία λέξη να χρησιμοποιείται για να περιγράψει διαφορετικά αντικείμενα) και η συνωνυμία (δύο ή και περισσότερες λέξεις να περιγράφουν το ίδιο πράγμα) εμφανίζονται συχνά στη φυσική γλώσσα. Η έκφραση μιας επερώτησης με χρήση λέξεων – κλειδιών καθιστά δύσκολη και αμφιβόλου ακρίβειας την προσπάθεια να κατανοηθεί η ανάγκη του χρήστη που την έθεσε.

Το όραμα δημιουργίας ενός Παγκόσμιου Ιστού, που θα χρησιμοποιεί αποτελεσματικά τη Φυσική Γλώσσα (Natural Language) και θα προσεγγίζει τις έννοιες των λέξεων πλησιέστερα στην ανθρώπινη νοημοσύνη, ενσαρκώνεται στη δημιουργία του Σημασιολογικού Ιστού (Semantic Web) (Berners–Lee, 2001).

ΦΥΣΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (Natural Language): ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ

Η επικοινωνία ως έννοια αποτελεί μια διαδικασία πληροφόρησης ανάμεσα σε δυο ή περισσότερα άτομα, μέσω της χρήσης λεκτικών ή μη λεκτικών σημείων. Είναι στην ουσία μια μορφή κοινωνικής αλληλεπίδρασης, η οποία καθορίζεται από βιολογικούς, συναισθηματικούς, νοητικούς, εθνολογικούς και άλλους παράγοντες. Κάθε μορφή επικοινωνίας περιλαμβάνει συστήματα συμβόλων, σημάτων, χειρονομιών και τυπικών κανόνων.

Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπινων συστημάτων σε ανώτερο επίπεδο γίνεται μέσω της αποκωδικοποίησης νοημάτων, η οποία βασίζεται σε ποικίλες μορφές γλώσσας. Για τον Swales (1997) τα είδη λόγου κατασκευάζονται από τις γλωσσικές κοινότητες. Κάθε είδος αποτελεί έναν αριθμό κανόνων, από τους οποίους κατασκευάζονται, συντηρούνται και μεταφέρονται συστήματα ιδεών και πεποιθήσεων. Η αποκωδικοποίηση ιδεών και σύνθετων νοημάτων μεταξύ δυο συστημάτων που θέλουν να αλληλεπιδράσουν προϋποθέτει την ύπαρξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων (Elasser & John-Steiner, 1993). Τέτοιες δεξιότητες είναι: η ικανότητα κατανόησης του νοήματος των λέξεων, η ικανότητα κατανόησης του νοήματος των κειμένων, η ικανότητα κατανόησης του νοήματος των λέξεων που βρίσκονται δίπλα και πέρα από τις λέξεις των κειμένων, η γνώση της κοινωνικής πρακτικής που αντιπροσωπεύει κάθε κείμενο, η ικανότητα αντίδρασης στα νοήματα του κειμένου και η ικανότητα παραγωγής χρήσιμων κειμένων για τις καθημερινές πρακτικές ανάγκες.

Η γλωσσική επικοινωνία του ανθρώπου διακρίνεται σε διάφορες μορφές, όπως είναι: η Φυσική μορφή (γραπτά κείμενα και ομιλία) (Natural language), η Οπτική μορφή (γραφικά, χάρτες κ.λπ.) (Visual), η Επίσημη μορφή (επαγγελματική και επιστημονική ορολογία) (Formal), η Εξειδικευμένη μορφή (κώδικας λογισμικού, αλγόριθμοι κ.λπ.) (Behavior) και, τέλος, η Αισθητηριακή μορφή (διεπαφή ανθρώπου και υπολογιστή, συστήματα για ΑμΕΑ κ.λπ.) (Sensory).

Ο καταιγισμός πληροφοριών και η αδυναμία διαχείρισής τους στο σύγχρονο τεχνολογικό περιβάλλον καθιστά αναγκαία τη δημιουργία μιας μορφής επικοινωνίας μεταξύ ανθρώπινων και πληροφοριακών συστημάτων με πιο σύνθετη δομή. Οι ομάδες ερευνητών που εργάζονται σε θέματα δημιουργίας Σημασιολογικού Ιστού θεωρούν ότι το σημείο – κλειδί για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι η αξιοποίηση της Φυσικής Γλώσσας και η ενσωμάτωσή της στην αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και υπολογιστή (Flake et al., 2003). Τα πληροφοριακά συστήματα έχουν σχεδιαστεί έτσι, ώστε να μπορούν να χειριστούν τις πιο απλές μορφές συμβόλων από το ένα ή το άλλο είδος γλωσσικής επικοινωνίας, χωρίς όμως να μπορούν να κατανοήσουν ή να συνδυάσουν ιδέες και νοήματα.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ (ΑΠO ΤΟ WEB… ΣΤΟ WEB 4)

Η πρώτη εμφάνιση του Ιστού (Web) είχε τη μορφή μιας απέραντης Βάσης Δεδομένων και έδινε τη δυνατότητα των υπερσυνδέσεων, για να διευκολύνεται η μη-γραμμική πλοήγηση. Το κύριο χαρακτηριστικό του ήταν η συγκέντρωση και η ταξινόμηση, όσο το δυνατό, περισσότερων πληροφοριών. Η απλή εύρεση μιας πληροφορίας ήταν το κύριο ζητούμενο των επισκεπτών της πρωταρχικής μορφής του Ιστού.

Στη συνέχεια, ο Ιστός άρχισε να τροποποιείται από την αλληλεπιδραστική μορφή Ιστός - Χρήστης στην αλληλεπιδραστική μορφή Χρήστης-Χρήστης μέσω Ιστού. Εμφανίζονται σύγχρονες και ασύγχρονες μορφές διαδικτυακής επικοινωνίας που εμπλουτίζουν συνεχώς την κοινωνική αλληλεπίδραση μεταξύ των χρηστών. Το Διαδίκτυο αποκτά όλο και περισσότερο μια κοινωνική διάσταση και εξελίσσεται από μια απλή Βάση Δεδομένων σε ένα σύνθετο κοινωνικό φαινόμενο. Έτσι, δίκαια η δεύτερη μορφή του Ιστού (Web 2) χαρακτηρίζεται ως κοινωνική (Social Web) (Conklin et al., 2001).

Η εμπλοκή, όμως, όλο και περισσότερων ανθρώπων στη δυνητική πραγματικότητα του Κυβερνοχώρου αυξάνει συνεχώς τις απαιτήσεις τους για έναν Ιστό πιο σύνθετο και πιο ανθρωποκεντρικό. Ο Σημασιολογικός Ιστός (Web 3) αποτελεί τη νέα γενιά του Διαδικτύου, όπου η πληροφορία αποκτά δομή και σημασιολογία, ώστε να υποστηριχθεί η αποδοτική αναζήτηση, επεξεργασία και ενοποίηση δεδομένων, δίνοντας νόημα (σημασιολογία) στο περιεχόμενο των εγγράφων του Παγκόσμιου Ιστού, κατά τρόπο κατανοητό από τους υπολογιστές (Semantic Web) (Hendler, 2004).

Η επόμενη γενιά του Παγκόσμιου Ιστού θα έχει το φιλοσοφικό σχεδιασμό της καθολικής εφαρμογής. Αυτού του είδους το Μετα-Δίκτυο (Meta-Web ή Web 4) θα συνδέει και θα εξυπηρετεί κάθε σωματική ή δυνητική ανθρώπινη δραστηριότητα και δε θα απαιτείται η χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Ο Παγκόσμιος Ιστός είναι ένας δυνητικός χώρος, όχι με την έννοια του ψευδοπραγματικού ή του εικονικού, αλλά με την έννοια ότι εκεί μπορεί να δυνητικοποιηθεί κάθε είδους ανθρώπινη δραστηριότητα (Levy, 1999). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχει μια συνεχής εξέλιξη για να καλύπτεται η συνθετότητα των ανθρώπινων αναγκών. Ο άνθρωπος έχει την τάση από την εποχή του Ήφαιστου ακόμα να εξανθρωπίζει τις μηχανές. Το ίδιο φιλόδοξο όραμα έχει και με τον Παγκόσμιο Ιστό. Από τον Ιστό της πληροφορίας περνά στον Ιστό της κοινωνικοποίησης, στη συνέχεια στον Ιστό της γνώσης και θέλει να συνεχίσει στον Ιστό της ευφυΐας.

ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΟ Web 3 ΚΑΙ Web 4

Η νοητική προσέγγιση σε ζητήματα εννοιών που αφορούν τις εξελιγμένες μορφές του Ιστού βασίζεται σε νέα διεπιστημονικά γνωστικά πεδία, όπως είναι η Γνωσιακή Επιστήμη και η Κοινωνική Πληροφορική. Η επιστήμη της Πληροφορικής, η Γνωστική Ψυχολογία, η επιστήμη του Ιστού, σε συνδυασμό με τις Κοινωνικές επιστήμες, θα διαμορφώσουν ένα νέο εξεταζόμενο κοινωνικό πλαίσιο, μέσα από το οποίο θα αναδυθούν νέα πεδία έρευνας, όπως θα είναι οι νέες μορφές των κοινωνικών δικτύων, η αξιοποίηση του κοινωνικού κεφαλαίου κ.λπ.

Η ορολογία που αναφέρεται στις νέες μορφές Ιστού έχει διαμορφωθεί, κυρίως, με βάση τη σημασιολογική προσέγγιση των εννοιών. Έτσι, παρατηρείται πολύ συχνά η εμφάνιση γνωστών μέχρι τώρα εννοιών με την προσθήκη του μεταγνωστικού όρου «σημασιολογικό» (semantic) (Berners-Lee, 2001).

Σημασιολογική επιφάνεια εργασίας (Semantic Desktop) είναι ένας συλλογικός όρος που αναφέρεται σε κάθε προσπάθεια και εφαρμογή αλλαγής της επιφάνειας εργασίας του χρήστη, έτσι, ώστε η διαχείριση και επεξεργασία των δεδομένων να είναι ευκολότερη. Αυτή η ευκολία επικεντρώνεται στο ότι το Semantic Desktop μπορεί να αξιοποιήσει και να διαμοιράσει μια πληροφορία ταυτόχρονα σε περισσότερες από μια εφαρμογές.

Σημασιολογική ιστοσελίδα (Semantic Website) είναι η νέα μορφή ιστοσελίδας, που διαμορφώνεται ύστερα από τη ραγδαία ανάπτυξη του σημασιολογικού ιστού. Δε δίνεται προτεραιότητα πλέον στην πληροφορία, αλλά στη συνδυασμένη γνώση που μπορεί να προκύψει από αυτή.

Η σημασιολογική αναζήτηση (Semantic Search) βασίζεται σε διάφορους κώδικες (π.χ. XML και RDF), οι οποίοι στην ουσία είναι γλώσσες προγραμματισμού που προεκτείνουν την έννοια της πληροφορίας, έτσι, ώστε να κατηγοριοποιείται σύμφωνα με τη σημασιολογική της δομή (Hendler, 2004; Carr et al., 2001).

Τα Bots είναι μία μορφή προγραμμάτων που επιτρέπουν την αλληλεπίδραση ενός χρήστη και μιας βάσης δεδομένων. Παράδειγμα είναι τα bots που χειρίζονται οι χρήστες της Wikipedia, όταν θέλουν να συμπληρώσουν ή να διορθώσουν ένα λήμμα.

Οι ευφυείς (ή νοήμονες) πράκτορες (Intelligent Agents) είναι ένας από τους πιο πρόσφατους κλάδους της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η ιδιαιτερότητα του κλάδου είναι ότι χρησιμοποιεί τεχνικές που αναπτύχθηκαν σε όλους τους επιμέρους κλάδους, όπως για παράδειγμα της αναπαράστασης γνώσης, σχεδιασμού ενεργειών κ.λπ. Η τεχνολογία πρακτόρων χρησιμοποιείται σε πλήθος εφαρμογών, όπως η παροχή έξυπνων υπηρεσιών βοήθειας, η αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο, η οργάνωση καθημερινού προγράμματος, ο έλεγχος μεγάλων εργοστασιακών μονάδων κ.λπ. Το ενδιαφέρον για την τεχνολογία των πρακτόρων είναι συνεχώς αυξανόμενο, καθώς θα αλλάξει η μορφή της διασύνδεσης χρήστη – λογισμικού. Ο χρήστης δε θα επικοινωνεί απευθείας με κάποια εφαρμογή, αλλά θα χρησιμοποιεί έναν πράκτορα, ο οποίος θα τον διευκολύνει σε χρονοβόρες διαδικασίες, διαδικασίες ρουτίνας ή διαδικασίες που χρειάζονται κάποια ικανότητα που ο χρήστης δεν έχει αποκτήσει ακόμη (Hendler, 2001).

Οι ψηφιακοί βοηθοί (personal digital assistant (PDA) είναι φορητές πολυσυσκευές που επιτρέπουν σε ένα χρήστη να έχει μαζί του οποιαδήποτε στιγμή όλες τις βασικές λειτουργίες της πληροφορικής. Έτσι, ένας ψηφιακός βοηθός μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κινητό τηλέφωνο, μηχανή αναζήτησης στο Διαδίκτυο, συσκευή αναπαραγωγής ψηφιακών αρχείων ή ως συσκευή γεωγραφικού εντοπισμού κ.λπ.

Η Ψηφιακή Χωροταξία (Digital Taxonomy) είναι μια από τις νέες ψηφιακές επιστήμες που αναδύονται και προσπαθούν να δώσουν λύση σ’ ένα από τα πιο βασικά ζητήματα της εποχής μας, που είναι η διαχείριση και αξιοποίηση της πληροφορίας. Κύριος στόχος της είναι ο σωστός χωροταξικός σχεδιασμός μιας ιστοσελίδας ή μιας δικτυακής πύλης, ώστε να υπάρχει μεγαλύτερη λειτουργικότητα.

Η Δικτυακή Οντολογία (Web Ontologies) είναι η φυσιογνωμία που καθορίζεται σε μια εικονική κοινότητα ή μια δικτυακή πύλη ή σε μια ομάδα χρηστών. Χαρακτηριστικό στοιχείο του καθορισμού αυτού είναι η ορολογία και η φρασεολογία που χρησιμοποιούν τα μέλη των ομάδων αυτών και οριοθετούν τα πεδία ενδιαφερόντων τους. Στην επιστήμη των πληροφοριών, μια οντολογία καθορίζει τους όρους που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν και να αναπαραστήσουν έναν τομέα της γνώσης, με σκοπό τη διευκόλυνση της διανομής και της επαναχρησιμοποίησης της γνώσης αυτής. Μια οντολογία είναι το προϊόν μιας προσπάθειας να διατυπωθεί ένα εξαντλητικό και αυστηρό εννοιολογικό σχήμα για μια περιοχή. Είναι μία ιεραρχική δομή δεδομένων που περιέχει όλες τις σχετικές οντότητες, τις μεταξύ τους σχέσεις και κανόνες εξαγωγής συμπερασμάτων μέσα σε εκείνη την περιοχή. Οι οντολογίες χρησιμοποιούνται συνήθως στην τεχνητή νοημοσύνη και στην αναπαράσταση γνώσης. Τα προγράμματα υπολογιστών μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια οντολογία για ποικίλους λόγους, συμπεριλαμβανομένου του επαγωγικού συλλογισμού, της ταξινόμησης, των ποικίλων τεχνικών επίλυσης προβλημάτων, καθώς επίσης και για να διευκολύνουν την επικοινωνία και τη διανομή των πληροφοριών μεταξύ των διαφορετικών συστημάτων. Χρησιμοποιούνται από τους ανθρώπους, τις βάσεις δεδομένων, και τις εφαρμογές που πρέπει να μοιραστούν τις πληροφορίες περιοχών (Carr et al., 2001; Hendler, 2004).

Ο όρος Τεχνητή Νοημοσύνη (Artificial Intelligence) αναφέρεται στον κλάδο της επιστήμης υπολογιστών, ο οποίος ασχολείται με τη σχεδίαση και την υλοποίηση υπολογιστικών συστημάτων που μιμούνται στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς τα οποία υπονοούν ευφυΐα (έστω και στοιχειώδη): μάθηση, προσαρμοστικότητα, εξαγωγή συμπερασμάτων, κατανόηση από τα συμφραζόμενα, επίλυση προβλημάτων κ.λπ. Η Τεχνητή Νοημοσύνη αποτελεί σημείο τομής μεταξύ πολλών επιστημών, όπως της επιστήμης υπολογιστών, της ψυχολογίας, της φιλοσοφίας, της νευρολογίας, της γλωσσολογίας και της μηχανικής, με στόχο τη σύνθεση ευφυούς συμπεριφοράς, μάθησης και προσαρμογής στο περιβάλλον, ενώ συνήθως εφαρμόζεται σε μηχανές ή υπολογιστές ειδικής κατασκευής.

Οι Βάσεις Γνώσεων (Knowledge Bases) είναι η εξέλιξη των Βάσεων Δεδομένων μετά από τη σημασιολογική ανάπτυξη του Διαδικτύου. Περνάμε από την απλή καταγραφή και κατηγοριοποίηση πληροφοριών σε δυνητική αξιοποίηση και διαχείρισή τους. Πολύτιμο εργαλείο για το διεπιστημονικό πεδίο της Διαχείρισης της Γνώσης (Knowledge Management) και της αντιμετώπισης της Πολυπλοκότητας.

ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ: Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΙΚΤΥΩΝ

Ο όρος κοινωνικά δίκτυα χρησιμοποιείται σήμερα όλο και περισσότερο από τους κοινωνιολόγους για την περιγραφή και την ερμηνεία πολλών και διαφορετικών όψεων της κοινωνικής πραγματικότητας όπως η συγγένεια, η εξουσία, η επικοινωνία, η κοινωνικότητα των ατόμων, οι ανταλλαγές στην καθημερινή ζωή, η λειτουργία της αγοράς, η εξεύρεση εργασίας, οι οργανώσεις, οι τοπικές αστικές ή αγροτικές κοινότητες, κ.λπ. (Mardsen & Lin, 1982).

Τα κοινωνικά δίκτυα των ατόμων μπορούν όμως να μελετηθούν όχι μόνο ως δείκτες της κοινωνικότητάς τους, αλλά και ως "κοινωνικό κεφάλαιο" των ατόμων. Τον όρο αυτό χρησιμοποίησε πρόσφατα ο P. Bourdieu (1990) ως συμπλήρωμα προς το οικονομικό, το πολιτισμικό, αλλά και το ανθρώπινο κεφάλαιο.

Η σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας συνδέεται άμεσα με το ζήτημα των κοινωνικών δικτύων. Τα κοινωνικά δίκτυα συνιστούν νέα πολιτισμικά μορφώματα και τύπους πρακτικής, συχνά, απαραίτητα για την επιβίωση και αναπαραγωγή του κοινωνικού ιστού και τη διατήρηση της οικονομικής δραστηριότητας (Χτούρης, 2004).

Η υπερπροσφορά πληροφοριών και η αδυναμία διαχείρισής τους καθιστά πλέον αναγκαία την εξέλιξη του Παγκόσμιου Ιστού σε μορφή που δίνει προτεραιότητα στις σημασιολογικές δομές. Ακολουθώντας αυτή την εξέλιξη είναι αναπόφευκτο να επηρεαστεί και ο χαρακτήρας των κοινωνικών δικτύων.

Για να επιτευχθεί η σημασιολογική αναβάθμιση των ψηφιακών κοινωνικών δικτύων, δίνεται έμφαση στην ανάδειξη της ταυτότητας του κάθε χρήστη και της ηλεκτρονικής προσωποποίησής του. Η μεγάλη επιτυχία που γνωρίζουν όλα τα δίκτυα που προωθούν την κοινωνική αλληλεπίδραση και την προσωπική επαφή μέσα στο χάος του Κυβερνοχώρου (Facebook, MySpace κ.λπ.) μαρτυρά την ανάγκη και την επιθυμία όλων των επισκεπτών του Παγκόσμιου Ιστού να περάσουν από τις γενικές και απρόσωπες φόρμες παροχής πληροφοριών σε πιο συγκεκριμένες, κοινωνικές και σημασιολογικά οριοθετημένες μορφές. Επίσης, οι δημιουργοί λογισμικού και εργαλείων  ηλεκτρονικών κοινοτήτων προωθούν μια σχεδιαστική φιλοσοφία που ευνοεί την ενσωμάτωση όλο και περισσότερων εργαλείων αξιοποίησης του προσωπικού χαρακτήρα κάθε χρήστη. Τέτοια εργαλεία είναι τα προηγμένα συγγραφικά – σχεδιαστικά (authoring tools) που μετατρέπουν τον παθητικό αναγνώστη σε συγγραφέα και συνδημιουργό, τα σχεδιαστικά πολυεργαλεία (aggregation tools) που επιτρέπουν στο χρήστη ένα πλήθος διαφορετικών ενεργειών, χωρίς να είναι αναγκαίο να αλλάξει η εφαρμογή ή ακόμα τα ιστολόγια (blogs) που εξελίσσονται από απλά ηλεκτρονικά ημερολόγια σε ένα σύνθετο κοινωνικοπολιτισμικό φαινόμενο. Επιπλέον, η κυρίαρχη τάση στις εικονικές κοινότητες είναι να μεταβληθούν από «κλειστές» ομάδες μελών σε κοινωνίες διασύνδεσης και αλληλεπίδρασης (Mika, Flink, 2005).

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η διαρκής αλληλεπίδραση ανάμεσα σε ανθρώπινα και πληροφορικά συστήματα οδηγεί σε μια προσπάθεια «εξανθρωπισμού» της επεξεργασίας, της διαχείρισης, της κατανόησης και της μεταγνωστικής αξιολόγησης των πληροφοριών από την πλευρά των υπολογιστικών μηχανών και των δικτύων. Μετά από τη σχετική αποτυχία αξιοποίησης των εφαρμογών της Τεχνητής Νοημοσύνης και τα αδιέξοδα που δημιουργήθηκαν από την προσπάθεια απομίμησης του ανθρώπινου εγκεφάλου, στρεφόμαστε σε μια άλλη λογική, που υπαγορεύει την επιτυχία των νοητικών αλληλεπιδράσεων μεταξύ ανθρώπου και πηγών πληροφοριών μέσω μιας κοινής Φυσικής Γλώσσας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Berners-Lee, T., Hendler, J. and Lassila, O., (2001), The Semantic Web, Scientific Am., pp.34–43
2. Bourdieu, P., (1990), In Other Words: Essays Towards a Reflexive Sociology (M. Adamson, Trans.). Stanford, CA: Stanford University Press. (Original work published 1982, 1987)
3. Carr, L., Hall W., Bechhofer S., Goble C., (2001), Conceptual linking: ontology-based open hypermedia, In Proceedings of the tenth international conference on World Wide Web, pp.334-342
4. Conklin, J., Selvin, A., Shum, S.B., Sierhuis, M., (2001), Facilitated hypertext for collective sensemaking: 15 years on from gIBIS. In Proceedings of Hypertext 2001, New York: ACM Press, pp. 123-124
5. Elasser-Steiner, N. & John-Steiner ,V., (1993), An Interactionist Approach to Advancing Literacy, στο L.M. Ceary & M. Linn (eds.) Linguistics for Teachers, New York: McGraw-Hill, pp.265-281
6. Flake, G.W., Pennock, D.M. and Fain, D.C., (2003), The Self-Organized Web: The Yin to the Semantic Web’s Yang, IEEE Intelligent Systems, July/Aug. 2003, pp. 72–86
7. Hendler, J., (2001), Agents and the Semantic Web, IEEE Intelligent Systems, vol. 16, no. 2, Mar./Apr. 2001, pp. 30–37
8. Hendler, J.A., (2004), Frequently Asked Questions on W3C’s Web Ontology Language (OWL), W3C, www.w3.org/2003/08/owlfaq
9. Levy, P., (1999), Δυνητική Πραγματικότητα, Αθήνα, Εκδ. Κριτική
10. Marsden, P.V., Lin, N., (1982), Social Structures and Network Analysis, Beverly Hills, CA: Sage
11. Mika, P., Flink, (2005), Semantic Web Technology for the Extraction and Analysis of Social Networks, In Web Semantics, vol. 3, no. 2, 2005, pp. 211–223; www.websemanticsjournal.org/ps/pub/2005-20
12. Swales, J., (1997), Genre Analysis. English in academic and research settings, Cambridge: Cambridge University Press
13. Χτούρης Σωτήρης, (2004), Ορθολογικά Συμβολικά Δίκτυα – Global States και εθνικά Χόμπιτ, Αθήνα , Εκδ. Νήσος