«Κάποτε στο Αιγαίο…» Ένα λογισμικό διαθεματικής προσέγγισης του φαινομένου της πειρατείας και των συνεπειών της στη νησιωτική Ελλάδα

«Κάποτε στο Αιγαίο…»

Ένα λογισμικό διαθεματικής προσέγγισης του φαινομένου της πειρατείας και των συνεπειών της στη νησιωτική Ελλάδα

Α. Ευθυμιόπουλος¹, Β. Μασούρου²

¹ Δάσκαλος, Μεταπτ. Φοιτητής, «Πληροφορική στην Εκπ/ση», ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ

efthimiopoulos@hotmail.com

² Δασκάλα, Μεταπτ. Φοιτήτρια, «Πληροφορική στην Εκπ/ση», ΠΤΔΕ, ΕΚΠΑ

bmassourou@yahoo.com

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Η πειρατεία είναι ένα αμφιλεγόμενο ιστορικό φαινόμενο, που εμφανίζεται σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, από την αρχαιότητα έως σήμερα. Το φαινόμενο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στην εξέλιξη της νησιωτικής Ελλάδας, αφού καθόρισε σε μεγάλο βαθμό τη μορφή που πήρε. Επηρεάστηκαν σημαντικά μεταξύ άλλων τομείς όπως: οικονομία, εμπόριο, ναυτιλία και αρχιτεκτονική. Η πειρατεία συνέβαλε στην επιτυχή έκβαση της ελληνικής επανάστασης, αφού την προμήθευσε με έμψυχο υλικό, έμπειρο στη ναυτική και πολεμική τέχνη. Παρόλο που είναι ένα ιστορικό ζήτημα με πολλαπλή σημασία για τα νησιά του Αιγαίου, υπάρχουν λίγες δυνατότητες στους μαθητές να πληροφορηθούν στοιχεία για αυτό.

Στο λογισμικό αυτό γίνεται μια διαθεματική προσέγγιση του φαινομένου της πειρατείας και των συνεπειών της στη νησιωτική Ελλάδα με δραστηριότητες που διευκολύνουν τα παιδιά να καταρρίψουν κάποιες στερεότυπες αντιλήψεις για το θέμα, να συνεργαστούν μεταξύ τους και να αναπτύξουν κριτική στάση απέναντι στις πληροφορίες που τους δίνονται, μέσα από μια διερευνητική διαδικασία

ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙΔΙΑ: Εκπαιδευτικό λογισμικό, διαθεματική προσέγγιση, εποικοδομισμός, πειρατεία στο Αιγαίο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΑΙΤΙΑ ΕΜΦΑΝΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΕΙΡΑΤΕΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΣΤΗ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ

Το φαινόμενο της πειρατείας συνδέεται άμεσα με την εμφάνιση και την ανάπτυξη της ναυτιλίας. Από τότε που οι άνθρωποι έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στα θαλάσσια ταξίδια, έχουμε μαρτυρίες για αρπαγές και ληστείες στο θαλάσσιο χώρο. Σύμφωνα με τους ιστορικούς ερευνητές, μία από τις πρώτες θάλασσες που εμφανίστηκε το φαινόμενο της πειρατείας ήταν το Αιγαίο πέλαγος.

Το Αιγαίο βρισκόταν πάνω στους τρεις βασικούς εμπορικούς άξονες που ένωναν τη Δύση με την Ανατολή και κατ’ επέκταση, με τους δρόμους του μεταξιού και των μπαχαρικών. Ήταν λοιπόν επόμενο το ελληνικό πέλαγος να αποτελεί, ως μέρος της ανατολικής Μεσογείου, πεδίο σύγκρουσης των μεγάλων ναυτικών και εμπορικών δυνάμεων. Η σύγκρουση της οθωμανικής αυτοκρατορίας με τα δυτικά κράτη για τον έλεγχο των εμπορικών αξόνων, ευνόησε την εκδήλωση της πειρατείας με διάφορες μορφές.

Η ιδιαίτερη μορφολογία του Αιγαίου όμως σε συνδυασμό με τους τρόπους ναυσιπλοΐας της εποχής ευνόησε τη δράση πειρατών και κουρσάρων, ντόπιων και ξένων. Χάρη στην πληθώρα μικρών φυσικών λιμανιών και ορμίσκων, οι πειρατές είχαν τη δυνατότητα πρόσβασης σε κρησφύγετα, εναλλακτικά αραξοβόλια και παζάρια, μακριά από οποιαδήποτε κρατική εποπτεία. Παράλληλα, η ναυτική τεχνολογία της εποχής, σε συνδυασμό με τα πολλά νησιά, τις βραχονησίδες και τα ρεύματα στη θάλασσα του Αιγαίου, δημιουργούσε αναπόφευκτες ναυτικές διαδρομές μέσα από τα νησιά, καθιστώντας τα εμπορικά πλοία ευάλωτα σε πειρατικές επιδρομές, ακόμη και από τη στεριά, όπως συνέβαινε με την περίπτωση της Μάνης.

Παρά τις καταστροφές που υπέφεραν τα νησιά του Αιγαίου εξαιτίας της πειρατείας, μακροπρόθεσμα το φαινόμενο αυτό συνέβαλε καθοριστικά στη διαμόρφωση μιας αυτόνομης και ισχυρής ταυτότητας, εξασφάλισε ένα πραγματικό επίπεδο ευημερίας. Επηρέασε όλες τις πτυχές της ιστορικής πορείας των αιγαιοπελαγίτικων κοινοτήτων, από την οικονομική ανάπτυξη και την πολιτική διοίκηση ως την αρχιτεκτονική και τα πολιτισμικά πρότυπα. Οι οικονομικές και κοινωνικές ελίτ που αναδύθηκαν μέσα από τις κοινότητες αυτές θα παίξουν πολύ σημαντικό ρόλο στην επανάσταση του 1821, χάρη στη συσσώρευση πλούτου και στην απόκτηση πολεμικής εμπειρίας.

ΚΑΠΟΤΕ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ…

ΣΕΝΑΡΙΟ

Τα παιδιά της ιστορίας μας, περπατώντας σε κάποια ελληνική ακτή, ανακαλύπτουν ένα παλιό σεντούκι, το οποίο περιέχει αντικείμενα που δείχνουν ότι προέρχονται από ένα πειρατικό καράβι. Γεμάτα απορία, απευθύνονται στον κ. Νέστορα, ο οποίος, αν και μεγάλος, έχει μια συνεχή δίψα για αναζήτηση και περιπέτεια. Είναι ο μοναδικός από το περιβάλλον τους που τα πιστεύει και τα ενθαρρύνει να ερευνήσουν την προέλευση αυτών των αντικειμένων.

Η πορεία της έρευνας κάνει τα παιδιά να πιστέψουν ότι πίσω από τα ευρήματά τους κρύβεται μια γοητευτική ιστορία, για ένα πολύτιμο αντικείμενο που είναι κρυμμένο στο κάστρο ενός ελληνικού νησιού.

Το λογισμικό χωρίζεται σε δυο φάσεις. Στην πρώτη, τα παιδιά προσπαθούν να μάθουν για την εποχή εκείνη που κυρίαρχοι του Αιγαίου ήταν οι πειρατές και αναζητούν στοιχεία που θα τους αποκαλύψουν το μέρος που είναι κρυμμένο το πολύτιμο αντικείμενο. Στη δεύτερη φάση, τα παιδιά γίνονται ενεργοί ερευνητές και πηγαίνουν σ’ εκείνο το νησί που πιστεύουν ότι κρύβεται η αλήθεια.

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

Η πειρατεία ήταν ένα φαινόμενο που διαμόρφωσε σε σημαντικό βαθμό όλη τη ζωή της νησιωτικής Ελλάδας. Είναι μια ευκαιρία για τα παιδιά να αντιληφθούν ότι το φαινόμενο αυτό δε συνέβαινε μόνο σε μακρινά και εξωτικά μέρη, αλλά είναι ένα ζωντανό κομμάτι της ιστορίας μας. Η πειρατεία στο Αιγαίο, αν και είναι ένα φαινόμενο με μεγάλη ιστορική αξία, που διαμόρφωσε καθοριστικά τη ζωή των ανθρώπων εκείνης της εποχής, παρουσιάζεται περιληπτικά ή αποσιωπάται εντελώς στα σχολικά βιβλία.

Τα παιδιά θα διακρίνουν τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία, στο εμπόριο και στη ναυτιλία. Επίσης το πώς επηρέασε τον τρόπο δόμησης των νησιωτικών οικισμών και πώς δημιούργησε μια συγκεκριμένη αρχιτεκτονική, διαμορφώνοντας ακόμα και το φυσικό περιβάλλον των νησιών.

Επίσης θα συσχετίσουν την πειρατεία με την ιδιαίτερη επιτυχία της επανάστασης του ’21 στο θαλάσσιο χώρο, αφού τη συνδέσουν με την ύπαρξη ανθρώπων με μεγάλη ναυτική και πολεμική εμπειρία.

Τα παιδιά, μέσα από δραστηριότητες, θα έρθουν σε επαφή με αρκετά στοιχεία της εποχής εκείνης (τύποι πειρατικών καραβιών, στοιχεία από την καθημερινότητα των ναυτικών-πειρατών της εποχής κτλ.)

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Επιλέχθηκε ένα ιστορικό θέμα, το οποίο, μέσα από διερευνητικές μεθόδους, προσεγγίζεται διαθεματικά (οικονομία, λογοτεχνία, λαογραφία, αρχιτεκτονική κτλ.), ενεργοποιείται το ενδιαφέρον των παιδιών με πρόσχημα μια περιπετειώδη αναζήτηση και καλλιεργείται το πνεύμα συνεργασίας τους σε αντιστοίχιση με την ομάδα παιδιών του λογισμικού.

Στη διαδικασία κατάκτησης των γνώσεων επιδιώκεται η μείωση στο ελάχιστο της «έτοιμης» πληροφορίας. Κυρίαρχο ρόλο στην κατασκευή νοημάτων και στην οικοδόμηση των εννοιών έχουν οι δραστηριότητες. Βασικό χαρακτηριστικό των δραστηριοτήτων είναι η πραγμάτευση θεμάτων μέσα από διερευνητικές, ανακαλυπτικές διαδικασίες. Μέσα από τη συνεργατική αυτή διερεύνηση οι μαθητές ασκούνται σε διαθεματικές δεξιότητες, όπως αυτές της συνεργασίας και της κριτικής στάσης απέναντι στα ζητήματα με τα οποία ασχολούνται.

Δίνεται έμφαση ώστε οι μαθητές να αποκτήσουν κάποιες γνώσεις, ώστε να μπορούν να παρατηρήσουν ένα ιστορικό γεγονός, να εμβαθύνουν στα στοιχεία που το συνθέτουν, να αναδιαμορφώσουν κάποιες στερεότυπες αντιλήψεις και να συσχετίσουν πρόσωπα και καταστάσεις με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Δρακάκης Α., Τοσκανοί πειρατές στο Αιγαίο, Αθήνα, 1985, Ανάτυπο από 28^ο τόμο του ΔΙΕΕΕ (Δελτίο Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδας)
2. Δώρης, Βελισσαρίου, Μιχαηλίδης, Κάτω Κάστρο, Η πρώτη φάση των ανασκαφών στο βενετικό φρούριο της χώρας Άνδρου, Ανδριακά Χρονικά, 34, Άνδρος, 2003
3. Ήμελλου Στ., Η περί πειρατών λαϊκή παράδοσις, Αθήνα, 1968
4. Θουκυδίδης, Θουκυδίδου Ιστορίαι, Β1, 5
5. Ισοκράτης, Ισοκράτους Πανηγυρικός
6. Κεφαλληνιάδης Ν., Πειρατεία, κουρσάροι στο Αιγαίο, Αθήνα, 1984
7. Κεφαλληνιάδης Ν., Το κάστρο των Σανούδων στη χώρα Νάξου, Αθήνα, 1981
8. Κεφαλληνιάδης Ν., Δυο κάστρα της Νάξου: τ’ Απαλίρου και τ’ Απάνω Κάστρο, ΕΕΚΜ (Επετηρίς Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών), ΙΡ64, σελ. 155-230
9. Κόκκινος Δ., Ιστορία της ελληνικής επανάστασης, 1970
10. Κοντογιάννη Ν., Μεσαιωνικά κάστρα και οχύρωση της Κω, Αθήνα, 2002
11. Κραντονέλλη Αλ., Ιστορία της πειρατείας στους πρώτους χρόνους της Τουρκοκρατίας 1390-1538, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1991
12. Κραντονέλλη Αλ., Ιστορία της πειρατείας στους μέσους χρόνους της Τουρκοκρατίας 1538-1699, Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», 1991
13. Ντόκου Κ., Μία υπόθεσις πειρατείας κατά τον ΙΖ΄ αιώνα, ΘΗΣΑΥΡΙΣΜΑΤΑ, τ. Β΄
14. Όμηρος, Οδύσσεια, Γ΄, 74-77
15. Σεγδίτσας Π., Κωπήρη και ιστιοφόρα πλοία, Αθήνα, 1940
16. Σεγδίτσας Π., Πειρατεία και πειραταί κατά την αρχαιότητα, Αθήνα, 1937

Hoepfner W.–Schmidt H., Μεσαιωνικοί οικισμοί Κυκλάδων νήσων Αντιπάρου – Κιμώλου, Αθήνα, 1978, Ανάτυπο από τα «Κιμωλιακά», τ.4